اصول حاكم بر سيره اجتماعي پيامبر(صلي الله عليه وآله) به سه دسته تقسيم شده است:
1. اصولي كه نسبت به همه انسانها، اعم از مسلمان و كافر رعايت شده است.
2. اصولي كه در تعامل با مؤمنان مورد توجه قرار گرفته است.
3. اصولي كه در تعامل با كفار محارب و مسلمانان فاسق رعايت شده است.

سيره اجتماعي پيامبر خاتم(صلي الله عليه وآله) در عصر حاضر نيز ميتواند الگوي مسلمانان قرار گيرد و موجبات همدلي و وفاق آنان را فراهم كند. در اين مقاله، اصول برجسته سيره اجتماعي پيامبر(صلي الله عليه وآله) ذكر شدهاند.
1. يكرنگي و صداقت
پيامبر(صلي الله عليه وآله) در معاشرت با مردم، صميمي، صادق و بيآلايش بود و از ظاهرسازي، خودنمايي و تكلّفبه دور. ايشان نه خود اهل تصنّع و تكلّف بود و نه اجازه ميداد ديگران با او به صورت تصنّعي (ساختگي) رفتار
همزيستي مسالمت آميز
پيامبر اعظم(صلي الله عليه وآله) اسلام را تنها دين حق1 و تنها راه مستقيمي ميدانست كه خداوند متعال آن را شايسته پيروي ميداند. اما يقين به حقّانيت اسلام و اعتقاد به جهاني بودن آن، هرگز او را به ستيز با پيروان ساير اديان و مكاتب و تحميل عقيده بر آنان وانداشت، بلكه حضرت براي زندگي با مردم، از هر كيش و مذهب، برنامه خاصي داشت و همگان را به همزيستي مسالمتآميز دعوت ميكرد.

عدالت خواهي
يكي از اصولي كه پيامبر اعظم(صلي الله عليه وآله) در روابط اجتماعي خود به آن پايبند بود و در حق دوست و دشمن، مسلمان و كافر آن را رعايت ميكرد، عدالت و حقمداري بود. آن حضرت ظلم به هر كس را به هر نحو، زشت و ناپسند ميدانست. اساساً يكي از اهداف مهم نبي مكرّم اسلام همانند پيامبران سلف، برقراري عدالت در تمام سطوح جامعه و متوازن ساختن سازمان اجتماعي بود.

رعايت عهد و پيمان
پيامبر اعظم(صلي الله عليه وآله) در تعامل اجتماعي با ديگران، اگر پيماني با افراد و گروهها امضا مينمود بدان پايبند بود و تا زماني كه طرف قرارداد پيمان را نقض نميكرد حضرت وفادار بود و اين را يك تكليف الهي ميدانست كه خداي متعال بدان دستور داده است:
(وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولا) (اسراء: 34); و به پيمان وفا كنيد; چراكه از پيمان پرسيده خواهد شد.
عفو و گذشت در حقوق شخصي
اصل ديگري كه پيامبر اعظم(صلي الله عليه وآله) در معاشرت با انسانهاي ديگر بدان ملتزم بود عفو و گذشت در حقوق شخصي است. آن حضرت در مواردي كه چشمپوشي از جرم موجب تنبّه و بيداري مجرم و تربيت و هدايت وي ميگرديد از حقوق شخصي خود صرفنظر ميكرد و عفو مينمود.

خيرخواهي
پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) مظهر رحمت حضرت حق بود و نسبت به همه انسانها خيرخواهي مينمود. خداي متعال در وصف پيامبر(صلي الله عليه وآله)فرمود:
(لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ)(توبه: 128); به راستي! براي شما پيامبري از خودتان آمد كه بر او دشوار است شما در رنج بيفتيد، به ]هدايت شما حريص و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است.
عنايت ويژه نسبت به مؤمنان
پيامبر(صلي الله عليه وآله) علاوه بر رعايت اصول مذكور در معاشرت با مؤمنان، اصول ديگري را در تعامل با آنان رعايت ميكرد.